Choroby odkleszczowe u psów
Kleszcz jest pasożytem należącym do grupy pajęczaków o wielkości kilku milimetrów, samice kleszcza
po nassaniu krwią osiągają długość nawet ponad 1 cm. Na terenie Polski występuje około 20 gatunków kleszczy,
najbardziej znanym gatunkiem jest kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus).Do zarażenia dochodzi w parkach, lasach,
ogrodach, skwerach i na łąkach, najwięcej kleszczy bytuje jednak na obszarach przejściowych między dwoma rożnymi
typami roślinności tj.
- obrzeża lasów, szczególnie zaś granice lasów liściastych i iglastych, cechujących się rożną wysokością,
- obrzeża lasów graniczących z łąkami, polany, obszary porośnięte paprociami, jeżynami, leszczyną, czarnym bzem oraz innymi krzewami tworzącymi podszyt, zagajniki z zaroślami, łąki i zarośla w pobliżu rzek, stawów i jezior.
Larwy kryją się w trawach, osobniki dojrzałe(niebezpieczne) – na wysokości około 1,5 m, na krzewach. Wisząc na
źdźbłach trawy, a także na spodniej stronie liści krzewów kleszcze, są trudno dostrzegalne, a często niewidoczne
dla oka człowieka. W naszym klimacie można mówić o 2 porach najwyższej aktywności kleszczy są to: okres wiosenny
– kwiecień maj oraz późno letni – sierpień, wrzesień. źródła podają, że największe zagrożenie bytowaniem kleszczy
są obszary północnej, północno wschodniej i wschodniej Polski. Zakażone są one wszystkimi chorobotwórczymi czynnikami.
W ślinie niektórych z nich mogą być przenoszone "zaczerpnięte" od poprzednich żywicieli chorobotwórcze bakterie i
wirusy, a także grzyby, pierwotniaki i robaki ( np. Dirofilarie).
Wielkość samca kleszcza wynosi 1,5-2,5 mm, a samicy 3-4 mm. Po pobraniu krwi długość samicy zwiększa się do ok.
11 mm dzięki pokrywającemu ją rozciągliwemu oskórkowi. Wszystkie kleszcze przystosowane są do pobierania krwi -
posiadają nożycowate szczękoczułki oraz podgębie ze stożkiem gębowym tzw. hipostomem, który tworzą skierowane ku
tyłowi kolce utrudniające oderwanie wczepionego w skórę kleszcza i ułatwiające spływ krwi.
Cykl rozwojowy kleszczy przebiega wyłącznie w środowisku zewnętrznym, trwa zwykle od 1-3 lat, a jego długość zależy od dostępności pokarmu dla form rozwojowych (larw, nimf). Płodność samicy jest duża, ponieważ może ona złożyć od 2 do 5 tys. jaj. Kleszcze żyją od 2 do 5 lat, atakują zwierzęta stałocieplne. Rezerwuarem bakterii są przede wszystkim drobne gryzonie z rodziny nornikowatych i myszowatych, ale również inne wolno żyjące zwierzęta tj. jelenie, sarny, wilki oraz domowe – psy, konie, owce i krowy, a także ptaki, takie jak jaskółki, czy gołębie. Drobne gryzonie polne i dzikie ptactwo są rezerwuarem zarazków boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu, a zwierzyna płowa (sarny) - boreliozy, z których drobnoustroje te przenoszą się wraz z krwią na kleszcze. Raz zakażony kleszcz również staje się rezerwuarem zarazków, kolejne pokolenia kleszczy są również nosicielami choroby. Pasożytami żerującymi na żywym żywicielu są wszystkie formy rozwojowe a więc larwy, nimfy i postacie dojrzałe. Larwy i nimfy (późne stadium larwalne)kleszczy wybierają najczęściej zwierzęta, które może zaatakować z wysokości nie przekraczającej jednego metra, stąd często ich ofiarami padają gryzonie. Kleszcze dzięki swoim t ermoreceptorom doskonale wyczuwają obecność swego żywiciela . Większości z nich wystarczy jedna dziesiąta sekundy na znalezienie się na człowieku lub psie.
Przeniesienie czynników chorobotwórczych nie zachodzi w ciągu całego okresu żerowania kleszczy. Największe ryzyko występuje w fazie szybkiego picia krwi. W tym czasie kleszcz pozbywa się nadmiaru płynów pobranych z krwią, wprowadzając je do rany. Płyny te mogą zawierać drobnoustroje. Do transmisji zarazków dochodzi najczęściej po 48 godzinach od rozpoczęcia pobierania krwi. W chwili, gdy na zwierzęciu znajdujemy bardzo nabrzmiałego kleszcza, ryzyko przeniesienia jest znaczne, gdyż żerowanie krwią zostało prawdopodobnie zakończone. Kleszcze u zwierząt n ajczęściej przyczepiają się na grzbiecie, głowie, szyi, pod pachami oraz w pachwinach. Preferują miejsca, gdzie skóra jest delikatna lub w pobliżu naczyń krwionośnych
Nazwa | Przyczyny/Objawy | Rokowanie | Zapobieganie |
Bolerioza | Borelioza jest wielonarządową chorobą na którą zapadają ludzie, psy i koty. Boreliozę przenoszą - kleszcz pospolity i kleszcz łąkowy. Chorobę wywołują bakterie należące do rodziny krętków. Do organizmu dostaje się wraz ze śliną kleszcza. W krótkim czasie namnaża się w organizmie żywiciela i wraz z krwią przenosi się do poszczególnych organów. Borrelia zwykle usadawia się w tkance łącznej. W zajętych przez borrelie narządach dochodzi do stanu zapalnego i niszczenia tkanek. Objawy choroby to silny odczyn zapalny stawów, który powoduje problemy podczas poruszania się psa. Zaatakowane stawy są gorące i bolesne, pies ma wysoką gorączkę, jest apatyczny. Może też wystąpić powiększenie węzłów chłonnych, jeśli doszło do tego, że bakteria zaatakowała również układ nerwowy może dochodzić do zaburzeń neurologicznych. | W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzeń stawów, oczu, serca a nawet do uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Rozpoznanie choroby jest dość trudne ze względu na brak swoistych objawów, jednak badanie krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego pozwala zidentyfikować chorobę. | 1.Unikanie miejsc w których bytują kleszcze. Po każdym spacerze należy dokładnie sprawdzić psa na obecność na skórze kleszczy. Obserwujmy nasze psy i każde ich odbiegające od normy zachowanie: - pies smętny, nie ma chęci na zabawę, spacer, ma problemy z oddychaniem, - brak apetytu, lub przestaje w ogóle jeść, wymiotuje, - podwyższona temperatura, - mętny mocz, - żółtaczka (gałki oczne, dziąsła żółte.) Należy natychmiast, udać się z psem do lekarza weterynarii. 2. Zabezpieczenie psa jednym ze specjalnych preparatów. Stosowane substancje nie mają na celu odstraszania kleszcza, nie dają więc gwarancji, że nasz pies nie zostanie zaatakowany przez pasożyta, jednak dają prawie 100 % gwarancję, że w zetknięciu z wydzielinami łojowymi naszego psa czy też krwią kleszcz zginie w ciągu 48 h. Stosowane w środkach przeciw pasożytniczych substancje czynne gromadzą się głównie w gruczołach łojowych i mieszkach włosowych, co ułatwia uwalnianie się w sposób ciągły tych substancji na powierzchnię skóry razem z wydzielającym się fizjologicznie łojem. Należy mieć na uwadze fakt, że stosowane preparaty mają działanie ochronne tylko przez 3 do 5 tygodni! 3. Usuwanie kleszczy ze skóry psa. Kleszcze usuwamy przy pomocy pęsety lub przy pomocy specjalnych szczypczyków, które można nabyć np. w aptekach. W tym celu należy złapać kleszcza jak najbliżej skóry i delikatnie, zdecydowanie wyciągnąć lub wykręcić go ze skóry wykonuje się obrót o 60-120°, a następnie ponawia się chwyt i ponownie wykonuje się obrót. Podczas usuwania należy pamiętać o tym, by nie uszkodzić kleszcza i żeby w ciele psa nie pozostawić jego głowy. W żadnym wypadku nie należy kleszcza zgniatać, przypalać, smarować tłuszczami lub też innymi substancjami. Czynności te powodują zwracanie treści pokarmowych przez kleszcza, co podnosi ryzyko zainfekowania przenoszonymi przez niego drobnoustrojami. Po usunięciu z ciała psa kleszcza, ranę dezynfekujemy, ręce dokładnie myjemy. Miejsce ugryzienia należy przez jakiś czas obserwować , w razie wystąpienia rumienia lub obrzęku należy się skonsultować z weterynarzem. 4. Walka z kleszczami - Okresowy oprysk pestycydami danego terenu. Stosuje się głównie w obejściach gospodarskich, obiektach ważnych turystycznie oraz na placach zabaw dla dzieci, gdzie kleszcze są szczególnym problemem. - W gospodarstwach hoduje się perliczki, które żywią się kleszczami. |
Erlichioza | Okres wylęgania jest zmienny i waha się od kilku dni do wielu tygodni. Zróżnicowane objawy kliniczne. Niektóre psy pozostają tylko nosicielami, nie posiadając żadnych objawów tej choroby, u innych można zaobserwować: przygnębienie, gorączkę, obrzęki kończyn i moszyny, niechęć do poruszania się, wybroczyny na błonach śluzowych. Spadek wagi ciała, drżenie mięśni, zmiany na pyszczku podobne do opryszczki. | Jest to choroba rzadko diagnozowana. Może występować w postaci ostrej (śmierć następuje wtedy bardzo szybko) oraz przewlekłej. Pierwsze symptomy obserwuje się zazwyczaj po ok. 7 dniach od zarażenia. W terapii erlichiozy stosuje się antybiotyki. Leczenie powinno trwać ok. 2-3 tygodni. Podawane są również witaminy oraz środki przeciwzapalne. W przypadku postaci ostrej konieczne jest przeprowadzenie transfuzji krwi, a także podawanie preparatów krwiotwórczych. | |
Babeszjoza (piroplazmoza) |
Babeszjoza jest chorobą pasożytniczą, charakteryzuje się rozpadem krwinek czerwonych. Typowe objawy babeszjozy u psów to gorączka, osłabienie, apatia, powiększenie węzłów chłonnych, wymioty, biegunka, zażółcenie, bladość śluzówek, problemy z oddawaniem moczu, mocz o brązowym zabarwieniu, hemoliza krwi oraz krwiomocz, niewydolność oddechowa i krążeniowa, zaburzenia ze strony układu nerwowego. Babeszjozę przenoszą- kleszcz łąkowy, kleszcz psi, kleszcz pospolity | Zwykle choroba ta ma przebieg gwałtowny, w postaci nadostrej prowadzi do śmierci w ciągu 24-48 godz. od chwili wystąpienia pierwszych objawów. Wczesne rozpoznanie daje dobre rokowania. Chorym psom podaje się w iniekcji preparaty przeciwpierwotniacze, które działają na pasożyty. Podaje się również preparaty wspierające funkcje nerek, osłaniające wątrobę, oraz antybiotyki i sterydy. | |
Teilerioza | Wśród objawów teileriozy psów są: gorączka brak apetytu, osłabienie, hemoglobinuria, przyspieszenie tętna i oddechów , sporadycznie objawy nerwowe i objawy ze strony przewodu pokarmowego. Podobnie jak w babeszjozie, tak i w przypadku teileriozy dochodzi do rozwoju niedokrwistości o podłożu immunologicznym. Może tez dojść do zapalenia kłębuszków nerkowych co w konsekwencji może doprowadzić do niewydolności nerek. Występuje powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, bladość błon śluzowych oraz odwodnienie. Badanie morfologiczne krwi wykazuje małopłytkowość, niedokrwistość, a w badaniu biochemicznym wzrost stężenia mocznika i kreatyniny. | ||
Hepatozoonoza | Mniej znana choroba wywołana przez pierwotniaka Hepatozoon canis, który może pasożytować komórkach organizmu psa, m.in. w śródbłonku naczyń wątroby, śledziony oraz szpiku. Do zakażenia dochodzi poprzez zjedzenie kleszcza (wszystkie rodzaje kleszczy występujące w Polsce) przez próbujące je wydobyć z ciała psy. Inkubacja choroby trwa od 2 do 4 tygodni, jednak hepatozoonoza w postaci subklinicznej może trwać latami. Choroba objawia się powiększeniem węzłów chłonnych, gorączką, utratą apetytu, apatią oraz zaburzeniami okrywy włosowej – zmatowieniem sierści Choroba ma charakter nawrotowy. | Nasilenie objawów jest bardzo zmienne, przypadki ciężkie mogą prowadzić do śmierci. Rozpoznanie choroby jest bardzo trudne. Pasożyty można zauważyć w leukocytach dopiero po ustaniu objawów klinicznych. W przypadku podejrzenia choroby należy bezwzględnie zasięgnąć porady lekarza weterynarii. |
Należy mieć na uwadze, że kleszcze mogą być, ale nie muszą roznosicielami groźnych chorób, trzeba pamiętać o zachowaniu ostrożności w wyborze miejsc na spacery z psami ora zabezpieczeniu psa już wiosną jednym z preparatów "przeciwkleszczowych", szczególnie właśnie psów myśliwskich, które pracują w bardzo różnym terenie.
Opracowano na podstawie:
- Siuda K.: Kleszcze Polski (Acari: Ixodida). Część II. Systematyka i rozmieszczenie. Polskie Towarzystwo Parazytologiczne. Warszawa 1993.
- Zygner W., Wiśniewski M.: Choroby przenoszone przez kleszcze zagrażające psom w Polsce. Wiadomości Parazytologiczne. 2006, 52(2)
- Szmurło M.; Jak to naprawdę jest z kleszczami; Psy Rasowe w Polsce; Katalog hodowli 1995/96
- Połozowski A.; Znaczenie epidemiologiczne i epizootiologiczne kleszcza pospolitego (Ixodes ricinus) na terenie Polski i Europy; www.kleszcze.com.pl/
- Prewencja występowania odkleszczowych chorób psów; http://www.bayerpasozytomstop.pl/
- http://babeszjoza.com
- http://www.forumakad.pl/archiwum/2007/02/29_nie_taki_kleszcz_straszny.html
- www.przychodniavet.com.pl
- http://www.powiat-legionowski.pl
- www.elif.pl/a-4084.html
- http://www.vettrade.pl