Fazy rozwojowe psa

Kto chce wychować i szkolić psa, musi poznać jego psychikę, sposób w jaki pies przyjmuje i oceniania zjawiska świata zewnętrznego. Właściwy rozwój fizyczny i psychiczny psa, podobnie jak wszystkich młodych zwierząt, zależy od wielu czynników, między innymi od odpowiedniego pomieszczenia, racjonalnego żywienia, dobrych warunków higienicznych i wielu innych jeszcze czynników. Okres socjalizacji z psami i ludźmi jest niezwykle ważny dla prawidłowego rozwoju psa. Jednak wielu ludzi niepowodzenia w wychowaniu psiaka woli tłumaczyć czynnikami genetycznymi. Uważają, że skoro pies odziedziczył jakieś skłonności po rodzicach to żaden trening nie pomoże. Oczywiście zdarzają się takie przypadki, kiedy zaburzenia charakteru odziedziczone są po rodzicach, jednak najczęściej wywołane są one jakimiś wpływami środowiska zewnętrznego.

Faza prenatalna (przed urodzeniem)
Rola hodowcy na mentalność szczeniaka rozpoczyna się już przed jego urodzeniem. Rezultaty badań wykazują, że szczeniaki suk które podczas szczenności były pieszczone i głaskane są spokojniejsze i łatwiej poddają się socjalizacji. I odwrotnie, szczeniaki suk które poddane zostały zbyt dużej ilości bodźców, tzn. szczennych suk które były stresowane, mają problemy z koncentracją, są wrażliwsze emocjonalnie i trudniej im będzie stworzyć socjalne relacje. Podział całego procesu dojrzewania szczeniaka i młodego psa na fazy rozwoju nie jest łatwy, bo w zależności od rasy, miotów i rozwoju poszczególnych osobników, fazy te mogą być przesunięte w czasie.
Do tego dochodzą różnice w środowisku i dopasowaniu do środowiska w którym szczeniak przebywa, jak i bardziej skomplikowane relacje socjalne między przewodnikiem a psem.

Psia socjalizacja przebiega ma przestrzeni całego jego życia, choć z pewnością okres od narodzin do 16 tygodnia jest najintensywniejszy w procesie dorastania i dojrzewania. Należy pamiętać że decydując się na posiadanie psa, tym samym decydujemy się na życie z nim, pracę, szkolenie i opiekę nad nim aż do o0statnich jego dni.

Lp.	Wiek	Faza rozwojowa	Charakterystyczne cechy	Postępowanie
1	0-13 dni	Noworodek (Faza wegetatywna)	W tej fazie szczenię nie wykazuje jeszcze przedsiębiorczości i nie opuszcza swojego gniazda. Szczenięta rodzą się ślepe i głuche, ale bardzo szybko uczą się orientowania w otaczającym je świecie. poruszanie się sprawia im jeszcze trudność są nieporadne, jednak bezbłędnie odnajdą sutki matki, uwarunkowane wegetatywnie czynności szczeniąt to ssanie, ugniatanie łapami okolic sutek matki dla pobudzenia wydzielania mleka, pełzanie w kółko w legowisku, zawodzenie w chwilach samotności. Z powodzeniem używają rozwijających się zmysłów do poznawania otaczającego je świata. W tym czasie uczą się działać w sposób właściwy dla swojego gatunku. Pierwsze kontakty z rodzeństwem są początkiem późniejszych zabaw, najczęściej jednak kończą się snem, przytulone do siebie, nieświadomie traktują rodzeństwo, jako źródło ciepła i instynktownie uważane za część środowiska ułatwiającego przeżycie.	W tym okresie najistotniejsze jest zapewnienie szczeniętom oraz matce szczeniąt maksymalnego spokoju a także zapewnienie właściwej opieki karmiącej suce. Kontakt ciała z rodzeństwem, jak również wczesna stymulacja z naszej strony poprzez dotyk jakim jest głaskanie są bardzo ważne dla łatwiejszej socjalizacji jak i dla niższego poziomu stresu w późniejszym rozwoju psa. Nie powinno się podnosić szczeniaków dopóki mają one zamknięte oczy. Z tego powodu, że zmysł równowagi jest rozwinięty u nowonarodzonych szczeniaków a zmysł wzroku w dalszym ciągu nie. Równowagę utrzymuje się wykorzystując obydwa te zmysły... tak więc bez wykształconego wzroku, podnoszenie szczeniaków wpływa negatywnie na poziom stresu w późniejszych okresach życia. Socjalizacja to proces włączenia jednostki do społeczności. W odniesieniu do psów oznacza to, że szczenięta w okresie socjalizacji poznają sytuacje i zasady życia społecznego, typowe dla ich środowiska.
2	13-20 dni	Faza tranzycyjna (przechodnia)	W tym okresie kształtuje się większość zmysłów szczeniaka, przede wszystkim wzrok i słuch, oczy szczeniaka otwierają się jak również następuje otwarcie kanału słuchowego.	Skoro szczeniaki zaczynają widzieć i słyszeć, można powoli wprowadzać bodźce wzrokowe czy słuchowe (radio, telewizor, różnorodne dźwięki, zwiedzanie pomieszczeń). Uwaga jednak, żeby nie przesadzić - nie chcemy szczeniaka narażać na permanentny stres.
3	14-49 dni	Faza psiej socjalizacji	Szczeniaczki swoim wyglądem i zachowaniem coraz bardziej przypominają dorosłe psy. Bezwładne, nieskoordynowane ruchy stają się coraz bardziej celowe. W improwizowanych walkach wykorzystują igły zębów, uczą się jak mocno należy ugryźć, aby zadać ból. Czując ugryzienia dowiadują się, co to jest zadany ból. W tej fazie rozwoju zęby nie służą do rozgryzania mięsa, gryzieniu kości, zdobywaniu pokarmu. Mięśnie szczeniąt są bardzo słabe, w tej fazie maluszki uczą się dopiero kontrolować siłę ugryzienia. Głośny pisk ugryzionego w ucho brata/siostry jest sygnałem dla gryzącego, że chwyt był zbyt mocny. Natomiast ostre odgryzienie, jakie otrzymuje jest lekcją, co to znaczy zbyt mocny chwyt. Kiedy faza ta dobiega końca, matki zaczynają odstawiać szczenięta od piersi. Pomrukiwania, warczenie, a czasami przewrócenie malca na plecy, to sygnały ostrzegawcze, którymi suka dyscyplinuje na tym etapie rozwoju szczenięta. Każda suka podejmuje ostre działania dyscyplinujące w stosunku do tego szczeniaka, który przejawia szczególnie dominujący charakter.	W tym okresie pies uczy się być psem jak i również podlega socjalizacji z człowiekiem. Hodowca powinien mieć regularne kontakty ze szczeniakami. W zbędnej trosce o szczeniaka nie należy izolować matki od miotu, lub oddzielać od reszty „zagrożonego” malca. Taka niewczesna interwencja w dyscyplinujące działania matki w stosunku do psiaka o silnie dominującym charakterze zaowocuje w przyszłości licznymi kłopotami wychowawczymi, jakie sprawi on swemu właścicielowi. Choć w tym okresie najważniejsze jest by szczenię się nauczyło zachowania w stosunku do innych psów, aby umiał regulować siłę ugryzienia i rozumiał znaczenie porządku sfory, nie należy jednak zapomnieć o znaczeniu kontaktów z człowiekiem, jakie nawiąże w tym czasie. W tym okresie należy brać szczenię często na ręce, głaskać, delikatnie przewracać na grzbiet, kontrolować stan oczu uszu, łap, oglądać żeby, pielęgnować. W czasie tych zabiegów szczenię uczy się przyjemnych doświadczeń z kontaktów z człowiekiem, choć początkowo jest to dla niego również lekki stres. Szczenię w tej fazie powinno mieć zapewnione zarówno ciepło jak i bezpieczeństwo opieki matczynej jak i przyjemność z kontaktów z człowiekiem.
4	5-7 tydzień		Zapachy nabierają dużego znaczenia dla szczeniaka, u szczeniaków wzbudza się popęd myśliwski co obserwujemy jako zabawy z np. piłeczką. Socjalizacja do własnego gatunku jest bardzo silna w tym okresie, odebranie szczeniaków od matki w tym wieku życia, stwarza duże ryzyko "stworzenia" psów, którym będzie brakowało psiego języka.	W tym okresie człowiek nie jest w stanie zastąpić roli suki w wychowaniu szczeniaka.
5	7-12 tyg.	Faza socjalizacji z człowiekiem	Po tym jak maluchy nauczyły się jak być psem, muszą teraz nauczyć jak żyć wśród ludzi. W tej fazie szczeniak się uczy przynależności do człowieka i człowieczego stada. Wrodzone cechy dopasowywane są do środowiska w którym szczenię przebywa i warunków współ egzystencji jakim jest np. czystość w domu, kontakt, przychodzenie na zawołanie i inne socjalne zobowiązania. Przeżycia w tym okresie pozostają w pamięci na całe życie. Ponieważ większość lęków kształtuje się w tym okresie, należy chronić szczeniaka przed negatywnymi doświadczeniami, nie narażając go na silne wrażenia.	Jest to najwyższy czas, w którym powinno się uczyć psa podstawowych komend i zasad dobrego wychowania, kontynuując jednocześnie oswajanie z otoczeniem i innymi psami. Można w tym celu skorzystać z pomocy i doświadczenia innych psiarzy lub tzw. psiego przedszkola - miejsca, gdzie spotykają się regularnie młode psy właśnie po to, żeby uczyć się zachowania w psim towarzystwie. Chcąc wychować szczenię na odważnego i przyjaznego psa, należy od początku zwracać uwagę na to, by miało ono odpowiedni kontakt z ludźmi i z innymi psami.
6	12-16 tyg.	Faza ustalania hierarchii	W czasie psiak przestaje być szczeniakiem, a staje się dorastającym psem, czyli nastolatkiem. Czuje się wystarczająco zadomowiony w otoczeniu i pewny siebie. Często w ludzkim stadzie nie stawia mu się żadnych ograniczeń i obdarza przywilejami, których nigdy by nie poznał będąc z matką i rodzeństwem.	Zainteresowanie życiem i środowiskiem wzrasta mocno u szczeniaka który chce wszystko zbadać i skontrolować, nie przychodząc zawsze na zawołanie, co większość z nas nierozumnie tłumaczy jako nieposłuszeństwo. Spełniamy tu bardzo ważną rolę jakim psem pies zostanie w przyszłości... szczeniakom niepewnym musimy zwiększyć wiarę w siebie, a szczeniakom zbyt pewnym siebie pokazać gdzie jest ich miejsce. Trzeba tego jednak dokonać bez konfliktów ze szczeniakiem. Zbyt wielu z nas używa agresji w wychowywaniu szczeniaka zapominając że agresja z naszej strony nauczy tylko szczeniaka rozwiązywanie przyszłych przedstawionych mu problemów właśnie agresją. W tej fazie następuje też zmiana zębów, a co za tym idzie niszczenie i gryzienie wszystkiego co znajdzie się w zasięgu pyszczka naszego stworzonka. Dlatego ważne jest, aby pies miał zawsze coś pod łapą do gryzienia (gryzaki z suszonej skóry cielęcej, dużą cielęcą kość, suchy chleb).
7	4-8 miesiąc	Faza ucieczek	W tym okresie piesek odczuwa coś, co możemy określić jako zew wolności. Dotąd posłusznie przychodzący na zawołanie pies, nagle głuchnie i oddala się w przeciwną stronę. Takie zachowanie jest całkiem naturalne w wilczym stadzie. W tym czasie młody samiec zaczyna się rozglądać za partnerką seksualną, a samica ma pierwszą cieczkę. W tym też czasie oddziela się od stada, aby samodzielnie zwiedzić okolicę. Pies nie ucieka stale, czasem trwa to kilka dni, czasem nawet miesiąc. Dalsze głęboko zakorzenione kłopoty z przychodzeniem na zawołanie mogą wyniknąć wtedy, gdy odkryje on, że nieposłuszeństwo może być świetną zabawą. Ważne jest w tym czasie niekaranie psa, który wrócił z takiej wyprawy. Inaczej pies uzna swe wyprawy za dużo ciekawsze niż powrót do wściekłego właściciela. (działanie prawa kontrastu).	Wiedząc o tym naturalnym instynkcie właściciele psów powinni w tym okresie zwracać szczególną uwagę na zachowanie swoich podopiecznych. Kiedy zauważą skłonności swoich podopiecznych do znikania, mogą pomóc spacery po nieznanym terenie, gdzie psiak czuje się mniej pewnie i nie oddala się tak chętnie od swojego pana. To rozwiązanie wzmocni więzi w stadzie i będzie stanowiło znakomitą wskazówkę dla psa, że to właśnie właściciel jest przewodnikiem stada.
8	6-14 miesiąc	Okres dojrzewania	W tym wieku pies dojrzewa psychicznie oraz fizycznie Okres dojrzewania tj. uzyskiwania przez zwierzę zdolności do rozrodu łączy się z wyraźnymi zmianami fizycznymi, fizjologicznymi i psychicznymi. Dorosłość to nie tylko osiągnięcie pełnego wzrostu i potencjalnej gotowości do rozrodu, ale także zmiana dotychczasowych, szczenięcych modeli zachowań. Zarówno w organizmie suki, jak i psa, w tej fazie zachodzą duże zmiany hormonalne. Reakcje organizmu na te zmiany są osobnicze, tak samo jak i u ludzkich nastolatków. Kiedy organizm zmaga się z ustaleniem nowej równowagi hormonalnej, mogą pojawić się niezrozumiałe reakcje i zachowania. Klasycznym przykładem jest odmienna reakcja psa na rzeczy już mu znane. Coś, obok czego przechodził obojętnie, wzbudza w nim teraz złość, agresję lub strach. Niewłaściwa reakcja właściciela na te anomalie zachowania może w dużym stopniu zaważyć na charakterze dorosłego psa. U suczki dojrzałość rozpoczyna sie wraz z pojawieniem sie u niej pierwszej cieczki. Pies w tym czasie zaczyna podnosić nogę przy oddawaniu moczu. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej kończy sie faza dojrzewania. Pies jest w tym wieku bardzo podatny na podwyższanie swego miejsca w hierarchii.	Reakcja właściciela na irracjonalne zachowania dorastającego psa może ukształtować wzór zachowania w całym dorosłym życiu. Może być pewnie, że osiągnie skutek odwrotny do zamierzonego starając się dodać odwagi psu, stwarzając mu cieplarniane warunki i usuwając wszelkie przeszkody. Jednakże karanie za takie zachowanie też przyniesie złe skutki. Spokój i ignorowanie takich zachowań pokazują psu, że nie ma o co robić zamieszania. W tej fazie życia pies jest również zafascynowany zapachami. Trzeba też być na baczności jeśli chodzi o gonitwę za dziką zwierzyną. Około 12 miesięcy przypada też okres lęków jak np. pies się boi ciemności czy cieni.
9	1-4 lat	Wiek dojrzały	W okresie wchodzenia w dorosłość pojawia się potrzeba względnie stałego miejsca w hierarchii. Jeżeli pies w trakcie wstępnego ustalania miejsca w grupie (12 – 16 tydzień) nauczył się korzystać z wielu przywilejów lub jego niewłaściwe zachowanie nie było korygowane, a przy tym ma spory temperament, często będzie dążył do utrwalenia tych zachowań. Jeżeli właściciele pozwolą mu na to, a później będą próbowali go podporządkować sobie, mogą się spotkać z otwartą agresją. Niektóre psy przejawiają czynne odruchy obronne, inne bierne. Psy o odruchach aktywnych poprą swoją walkę o zmianę pozycji agresją. Psy o odruchach biernych przyjmą konieczność współzawodnictwa głupim, szczenięcym zachowaniem lub od razu podporządkują się.	Właściwe relacje z psem są wtedy gdy pies respektuje polecenia człowieka, a człowiek kontroluje jego zachowania. Taką pozycję człowiek zyskuje bez walki, systematycznie, konsekwentnie i spokojnie ucząc psa posłuszeństwa, które w jego mniemaniu daje więcej korzyści niż niewłaściwe zachowanie. Czasem zdarza się, że pozycja psa nie jest do końca ustalona, a pies otrzymuje od domowników sprzeczne sygnały – pozwolenie i nieświadome nagradzanie pewnych, negatywnych zachowań i jednoczesne karanie tych samych zachowań w innych sytuacjach lub w innym czasie. Skutkiem takiego postępowania mogą być trudności z posłuszeństwem, a nawet może pojawić się agresja. Zachowanie psa w okresie dojrzałości będzie wynikało z jego doświadczeń w poprzednich fazach rozwojowych oraz świadomości, na jak wiele mógł sobie do tej pory pozwolić.
10		Starość i śmierć	Proces starzenia się psów rozpoczyna się u niektórych ras bardzo wcześnie u niektórych później. Przeciętna długość życia to 12 – 14 lat, ale psy ras olbrzymich żyją średnio 8 – 10 lat, natomiast pieski ras małych często dożywają 15 – 18 lat. Stare psy często cierpią na nowotwory, są bardziej podatne na choroby zakaźne. Chętnie szukają ciepłego, spokojnego miejsca i potrzebują wiele czułości i życzliwości.	Od starego psa nie powinno się wymagać zbyt wiele ruchu, ponieważ obciąża to układ krwionośny i serce. Człowiek nie powinien pozwolić na to, żeby starość była dla psa przyczyną jego męczarni. Gdy pieskowi samo przyjmowanie pokarmu sprawia trudność, gdy nie wytrzymuje z załatwianiem się do odpowiedniego miejsca i czasu, gdy odczuwa bóle lub gdy jest sparaliżowany z każdym dniem słabnie, przychodzi czas, aby swego drogiego przyjaciela uwolnić od cierpień.

Niezależnie jakie zadania ma spełniać w przyszłości Wasz pies należy go :
1.Przyzwyczaić do imienia,
2.Przyzwyczaić do własnego legowiska i nowych warunków bytowania,
3.Nauczyć przestrzegania czystości w domu,
4. Wyrabiać pewność siebie stopniowo i delikatnie oswajając go ze zjawiskami otoczenia (ruch uliczny, hałas),
5.Oswajać z obcymi ludźmi i innymi zwierzętami,
5.Przyzwyczaić do chodzenia na smyczy i w kagańca,
6.Stopniowo wyrabiać sprawność fizyczną
7.Nauczyć zasad posłuszeństwa

Opracowano na podstawie:
• A. Lisowski, Mój pierwszy pies, opracowanie
• J. Fisher, Okiem psa, PWR i L1990
• Terry Ryan, Kirsten Mortensen, Przechytrzyć Psa, Galaktyka
• Stanley Coren, Tajemnce Psiego umysłu, Galaktyka
• Celina del Amo, Leksykon wychowania szczeniąt, REA 2000
• Horst Bielfeld ,Psy. Rasy, szkolenie, pielęgnacja
• http://www.dogscribbler.com